Przemiana wewnętrzna, jako motyw określający osobowość bohatera literackiego. Omów na wybranych przykładach
Przemian- według słownika języka polskiego jest to stanie się innym niż poprzednio, przekształcenie się jednej formy w drugą; zmiana wyglądu zewnętrznego, charakteru, przeobrażenie się. Przemiana wewnętrzna to gruntowna zmiana sposobu zachowania, myślenia. Przemiana człowieka wynika ze zmienności natury ludzkiej, zmienia się każdy w każdym wieku, często tego nie zauważając gdyż w niektórych przypadkach jest to proces bardzo powolny a w innych przemiana następuje dość szybko. Postacie literackie, na podstawie, których rozważę problem przemiany, przeszły ją w sposób bardzo diametralny, dzięki temu staje się ona bardziej widoczna.
Literatura jest bogata w przykłady przemian wewnętrznych. Już w biblii pojawia się tekst mówiący o przemianie z nikczemnika w człowieka uczciwego, co ukazane jest w Przypowieści o synu marnotrawnym. Opowiada ona o pewnym człowieku, który opuszcza ojca i starszego brata. Egoistyczny syn zabiera ze sobą połowę majątku ojca i wyrusza w świat. Z dużą ilością pieniędzy Zabawia się na różnego rodzaju ucztach. Radość syna marnotrawnego znika bardzo szybko. Nędza popycha go do tego, że zatrudnia się u farmera i pasie jego świnie. W tych okolicznościach zaczął myśleć o swoim ojcu. Tutaj zaczyna się gruntowna przemiana. Syn marnotrawny dostrzega to, że postąpił źle wobec brata i ojca, że był arogancki i samolubny. Wobec tych przeżyć postanowił wrócić do domu, mając nadzieję, że ojciec się nad nim ulituje i przyjmie go, chociaż jako sługę. Gdy syn marnotrawny przyszedł do domu to ojciec z radością go przywitał i urządził ucztę z okazji powrotu syna, który „umarły był, a powrócił do życia, zaginął a odnalazł się.”.
Syn marnotrawny zmienia swoje zachowanie pod wpływem głębokiego przeżycia. Gdy niemiał już pieniędzy to każdy go odrzucił, był sam i nie mógł liczyć na nikogo, oprócz swego ojca. Myślę, że to w dominującym stopniu przyczyniło się do gruntownej przemiany w nim.
Najbardziej widoczne zmiany wewnętrzne bohaterów zauważam w literaturze romantycznej, gdzie bohaterowie zmieniają się z młodzieńców, nieszczęśliwe zakochanych, kierujących się uczuciami, z indywidualistów i marzycieli w bojowników o wolność, w patriotów, którzy dobro ojczyzny stawiają na pierwszym miejscu. Zanim jednak odnaleźli cel swojego życia w walce o niepodległość często musiały zajść w nich głębokie przemiany. Są one najbardziej widoczne w dramatach: „Kordian”- Juliusza Słowackiego, „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza i „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego.
Ja, spośród tych utworów skupie się na „Kordianie”. Bohatera poznajemy, jako 15-letniego chłopca, nieszczęśliwie zakochanego w starszej od siebie Laurze, która nie traktuje młodzieńca poważnie. Z tego powodu Kordian cierpi na „chorobę wieku”, odczuwa apatię, nudę, niechęć do życia, które wg niego jest bezsensowne i pozbawione celu. Popada w różne skrajne emocje: „100 we mnie żądz, 100 uczuć, 100uwiędłych liści”. Zmęczony tym wszystkim próbuje popełnić samobójstwo. Jednak nie udaje mu się.
W drugiej części Kordian staje się wędrowcem. Wyruszył w świat by znaleźć cel swego życia. W pewnym momencie dostrzega, ze światem nie żądzą podniosłe ideały, ale pieniądze. Kordian traci młodzieńcze złudzenia, dojrzewa. Chce działać, zmieniać rzeczywistość i wyzwolić kraj. Na szczycie Monte Blanc przechodzi radykalną przemianę. Odnajduje poczucie własnej wyjątkowości: „Jam jest posąg człowieka-na posągu świata”. W trzeciej części Kordiana widzimy, jako spiskowca. W lochach Katedry św. Jana współplanuje zabójstwo cara. Ostatecznie zostaje sam. Nie zabija cara, bo ogarnia go Strach i Imaginacja. Przegrywa- trafia do domu wariatów.
Kordian na tle utworu przechodzi metamorfozę. Na początku przeżywa „ból świata”, jest bierny, stroni od ludzi, cierpi w samotności, wreszcie popełnia samobójstwo. W czasie podróży nabiera doświadczenia, staje się dojrzalszy, bardziej pewny siebie, zaczyna rozumieć, do czego jest przeznaczony. Jako spiskowiec wykazuje się odwagą, konsekwencją w działaniu, bezkompromisowością. Niestety, okazuje się słaby psychicznie, niezdolny do czynu wbrew zasadom wiary chrześcijańskiej i kodeksu rycerskiego.
Innym przykładem jest Jacek Soplica, czyli Ksiądz Robak z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, którego przemiana następuje w trakcie utworu. Jacek Soplica był polskim szlachcicem, impulsywnym, pewnym siebie, lubiącym zabawy. Gdy zakochał się w Ewie Horeszkównej zmienił się, ale jej ojciec Stolnik odmówił mu ręki córki podając czarną polewkę. Jacek oszalał z miłości i wściekłości. Ożenił się z kobietą, której nie kochał. Popadł w pijaństwo. Podczas najazdu Moskali na zamek Horeszki przypadkowo zabija Stolnika. Został uznany za zdrajcę, uciekł z kraju. Zabójstwo spowodował przełom i głęboką przemianę w jego życiu. Zapomina o rodzinie, dotychczasowym życiu i własnej dumie. Wstępuje do zakonu i na znak pokuty przybiera imię Robak. Staje się prawdziwym patriotą. Walczy przy boku Napoleona. W ten sposób postanawia odkupić swoje winy młodości, chce się zrehabilitować w oczach ludzi, Boga i własnego sumienia.
Przemiana Jacka Soplicy z zabijaki w emisariusza powoduje, że zmienia się całe dotychczasowe jego życie. Z naiwnego, łatwowiernego chłopaka przeobraża się w dojrzałego mężczyznę, który odznacza się nie tylko inteligencją, ale i sprytem. Miłość do kobiety przerodziła się w miłość do ojczyzny; z krzykliwego i pysznego młodzieńca zmienia się w cichego myśliciela, do którego bardzo często ludzie zwracają się o pomoc, jest dla nich autorytetem. Jego przemiana może być przykładem, że każdy człowiek ma prawo stać się lepszym, zmienić siebie i swoje życie, by nie krzywdzić a czynić dobro.
Przykładem z innej epoki-pozytywizmu jest główny bohater „Lalki” B. Prusa- Stanisław Wokulski. Jako młody chłopak pracował u Hopferra w winnicy i jednocześnie pobierał nauki. Postanowił wziąć udział w powstaniu styczniowym. Po jego upadku trafił do Irkucka, gdzie podjął się studiów. Powrócił jednak do Warszawy i ożenił się z wdową Małgorzatą Minclową. W tym czasie najważniejsze dla niego była nauka i pieniądze. Jednak, gdy poznał Izabelę Łęcką przechodzi wewnętrzną metamorfozę. Przestaje się liczyć z tym, co do taj pory było dla niego najważniejsze. Wszystko podporządkowuje pannie Łęckiej, którą kocha. Z kupca staje się romantykiem, idealizuje Izabelę, a nie dostrzega jej wad. To sprawia, że trwoni swój majątek, by tylko zdobyć przychylność ukochanej. Jednak z czasem odkrywa, że miłości nie da się kupić. I tutaj można dostrzec kolejną przemianę Wokulskiego: z człowieka beznadziejnie zakochanego i chcącego kupić uczucie w człowieka bardziej racjonalnego, który rozumie, czym jest miłość, że nie można jej ot tak sobie nabyć za pieniądze. Porzuca, swoje dotychczasowe życie i podejmuje próbę samobójczą, która była nieudana. Wokulski znika bez śladu. Możliwe, że wyjechał do Gweisa by tam poświęcić się tylko i wyłącznie nauce.
Dostrzegamy, że Wokulski przechodzi liczne przemiany, ponieważ nie ma swojego zdania, jest targany uczuciami i ciągle poszukuje celu w życiu.
Ostatnim już przykładem jest Cezary Baryka z „Przedwiośnia” Stanisława Żeromskiego. W jego życiu możemy dostrzec kilka sytuacji, po których zmienia swoje życie i podejście do wielu spraw. Pierwszą przemianę przechodzi już w młodzieńczych latach, gdy po beztroskim dzieciństwie, wśród kochanych rodziców i dostatku, wybucha rewolucja, a zbuntowany i zainteresowany polityką Cezary popierał idee rewolucyjne. Z czasem jednak przejrzał na oczy, dojrzał. Dostrzegł, że zaniedbywał matkę, a głoszone hasła są oszustwem. Po śmierci matki przeżywa wstrząs i pierwszą głęboką przemianę. Odnalazł ojca i razem wyjechali do Polski, ale ojciec zmarł w trakcie podróży. W Warszawie nie potrafił znaleźć sobie miejsca, więc korzystając z zaproszenia Hipolita jedzie do Nawłoci. W Cezarym znów coś się zmienia. Przestał myśleć o polityce i sprawach państwowych. Tu poznaje 3 kobiety, w których zakochuje się. I tak z polityka Baryka zmienia się w kochanka. Jednak i romanse nie wyszły mu na dobre. Zrozumiał, że miłość nie jest jego przeznaczeniem. Szybko, więc wrócił do Warszawy, gdzie porzuca sprawy uczuć i miłosnych fascynacji na rzecz polityki i zagadnień społecznych.
Cezary przez cały czas szukał swojej drogi, przeżywał fascynacje i rozczarowania. Najpierw był zwolennikiem rewolucji, potem ją krytykował i uciekał od niej, by w zakończeniu mógł ruszyć z demonstrantami na Belweder. Nie potrafił uwolnić się od niszczących namiętności, zmieniał się kilkakrotnie. Przechodził metamorfozy zwłaszcza wtedy, gdy dostrzega szansę otrzymania władzy. Smutne jest to, że nie potrafił przeciwstawić się złu i ciągle do niego wracał. Można pokusić się o stwierdzenie, że przemiany, jakie przechodził były daremne.
Tak, więc na przytoczonych przykładach można dostrzec, że bohaterowie utworów, nie zależnie od wieku ani pozycji społecznej, przechodzą silne i głębokie przemiany wewnętrzne, które nadają im nowy sens życia. Są to przemiany sprowadzające na dobrą drogę(syn marnotrawny), prowadzą do odnalezienia sensu życia(Kordian) lub też wnoszą pewne ożywienie w życiu bohaterów, ale po pewnym czasie wracają do starego życia(Wokulski- powrót do nauki; czy Baryka- do polityki).Należy również zauważyć, że metamorfozy zachodzą głównie pod wpływem emocji lub cierpienia, które towarzyszyło przytoczonym bohaterom, stało się ono źródłem procesów, które doprowadzały do zmiany ich osobowości i życia. Ale zmiany nie dotyczą tylko postaci literackich, ale również każdego człowieka, z tymże w życiu trudniej jest je dostrzec.
